Η ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΘΗΡΑΜΕΝΗ ΣΤΟΝ ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ

Αξιοποιώντας τον επεξεργαστή κειμένου στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών για την Α΄ Λυκείου

Ένα παράδειγμα κειμενοκεντρικής προσέγγισης

Σχεδιασμός: Παναγιώτα Ληξουριώτη

                

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ:  Καθώς πλήθαιναν οι αυθαιρεσίες του καθεστώτος και οι άδικες εκτελέσεις πολιτών, πολλοί άρχισαν να ανησυχούν και να προσπαθούν να αντιδράσουν. O Θηραμένης υποστήριξε και πάλι ότι θα έπρεπε να μοιραστούν την εξουσία με αρκετούς άλλους. O Κριτίας και άλλοι από τους Τριάκοντα διάλεξαν τρεις χιλιάδες Αθηναίους, για να μετέχουν στην άσκηση της εξουσίας. O Θηραμένης έκρινε παράλογο το μέτρο και τις μεθοδεύσεις, οι αντίπαλοί του όμως αφόπλισαν όλους τους άλλους Αθηναίους, εκτός από τους «Τρισχιλίους». Κυριάρχησε πλέον η τρομοκρατία.  Έκριναν ότι ο Θηραμένης ήταν σοβαρό εμπόδιο στις αυθαιρεσίες τους και άρχισαν να τον συκοφαντούν στους βουλευτές, στον καθένα ξεχωριστά, ότι είναι επικίνδυνος για το καθεστώς. Κατόπιν κάλεσαν σε συνεδρία τη Βουλή και ειδοποίησαν τους πιο αδίστακτους νεαρούς, («παρακρατικούς»), να είναι εκεί με μαχαίρια κάτω από τη μασχάλη. O Κριτίας στην αγόρευσή του κατηγόρησε τον Θηραμένη ως αναξιόπιστο πολιτικό («κόθορνο», σαν το υπόδημα των ηθοποιών του θεάτρου που ταίριαζε και στα δύο πόδια), συμφεροντολόγο, ύπουλο και προδότη. O Θηραμένης στην απολογία του υποστήριξε ότι πάντα πολιτεύθηκε με μετριοπάθεια και σύνεση, ότι οι ακρότητες του καθεστώτος των Τριάκοντα και οι αδικίες προκαλούν δίκαιες αντιδράσεις και ότι ποτέ, σε δημοκρατικό ή σε τυραννικό καθεστώς, δεν επεδίωξε να στερήσει τίμιους πολίτες από τα πολιτικά τους δικαιώματα.

ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ, Βιβλίο 2. Κεφάλαιο 3. §50-56

Κείμενο	Τα υλικά της αφήγησης	Πλαγιότιτλοι
[50] Ὡς δ’ εἰπὼν ταῦτα ἐπαύσατο, καὶ ἡ βουλὴ δήλη ἐγένετο εὐμενῶς ἐπιθορυβήσασα, γνοὺς ὁ Κριτίας ὅτι εἰ ἐπιτρέψοι τῇ βουλῇ διαψηφίζεσθαι περὶ αὐτοῦ, ἀναφεύξοιτο, καὶ τοῦτο οὐ βιωτὸν ἡγησάμενος, προσελθὼν καὶ διαλεχθείς τι τοῖς τριάκοντα ἐξῆλθε, καὶ ἐπιστῆναι ἐκέλευσε τοὺς τὰ ἐγχειρίδια ἔχοντας φανερῶς τῇ βουλῇ ἐπὶ τοῖς δρυφάκτοις.	Ποιοι είναι οι πρωταγωνιστές και ποια η δράση τους; Χρωμάτισε με κόκκινη γραμματοσειρά τα ρήματα (δράση) με τα αντικείμενά τους (όπου υπάρχουν) και με πράσινη τα υποκείμενα – πρωταγωνιστές. Χρωματίστε, επίσης, με μπλε γραμματοσειρά τις επιρρηματικές μετοχές που δηλώνουν  τον τρόπο σκέψης του Κριτία.	Γράψε έναν πλαγιότιτλο που αποδίδει το νόημα της περιόδου
[51] Πάλιν δὲ εἰσελθὼν εἶπεν· «Ἐγώ, ὦ βουλή, νομίζω προστάτου ἔργον εἶναι οἵου δεῖ, ὃς ἂν ὁρῶν τοὺς φίλους ἐξαπατωμένους μὴ ἐπιτρέπῃ. Καὶ ἐγὼ οὖν τοῦτο ποιήσω. Καὶ γὰρ οἵδε οἱ ἐφεστηκότες οὔ φασιν ἡμῖν ἐπιτρέψειν, εἰ ἀνήσομεν ἄνδρα τὸν φανερῶς τὴν ὀλιγαρχίαν λυμαινόμενον. Ἔστι δὲ ἐν τοῖς καινοῖς νόμοις τῶν μὲν ἐν τοῖς τρισχιλίοις ὄντων μηδένα ἀποθνῄσκειν ἄνευ τῆς ὑμετέρας ψήφου,τῶν δ’ ἔξω τοῦ καταλόγου κυρίους εἶναι τοὺς τριάκοντα θανατοῦν. Ἐγὼ οὖν, ἔφη, Θηραμένην τουτονὶ ἐξαλείφω ἐκ τοῦ καταλόγου, συνδοκοῦν ἅπασιν ἡμῖν. Καὶ τοῦτον, ἔφη, ἡμεῖς θανατοῦμεν».	Ποια είναι τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί ο Κριτίας προτού προβεί σε δράση; Χρωμάτισέ τα με μπλε γραμματοσειρά. Γράψε στη συνέχεια την αυθαίρετη δράση του. Χρωμάτισέ τη με κίτρινη γραμματοσειρά.	Γράψε έναν πλαγιότιτλο που αποδίδει το νόημα της περιόδου
[52] Ἀκούσας ταῦτα ὁ Θηραμένης ἀνεπήδησεν ἐπὶ τὴν ἑστίαν καὶ εἶπεν· «Ἐγὼ δ’, ἔφη, ὦ ἄνδρες, ἱκετεύω τὰ πάντων ἐννομώτατα, μὴ ἐπὶ Κριτίᾳ εἶναι ἐξαλείφειν μήτε ἐμὲ μήτε ὑμῶν ὃν ἂν βούληται, ἀλλ’ ὅνπερ νόμον οὗτοι ἔγραψαν περὶ τῶν ἐν τῷ καταλόγῳ, κατὰ τοῦτον καὶ ὑμῖν καὶ ἐμοὶ τὴν κρίσιν εἶναι.	Ποια ρήματα διαγράφουν την αντίδραση του Θηραμένη; Υπογράμμισέ τα με κόκκινη γραμματοσειρά καθώς και τα αντικείμενά τους. Ποια είναι τα υποκείμενα των ρημάτων αυτών; Υπογράμμισέ τα με πράσινη γραμματοσειρά. Στην περίοδο αυτή η αφήγηση συμπληρώνεται με εμπρόθετους προσδιορισμούς. Χρωμάτισέ τους με μωβ γραμματοσειρά.	Γράψε έναν πλαγιότιτλο που αποδίδει το νόημα της περιόδου
[53] Καὶ τοῦτο μέν, ἔφη, μὰ τοὺς θεοὺς οὐκ ἀγνοῶ, ὅτι οὐδέν μοι ἀρκέσει ὅδε ὁ βωμός, ἀλλὰ βούλομαι καὶ τοῦτο ἐπιδεῖξαι, ὅτι οὗτοι οὐ μόνον εἰσὶ περὶ ἀνθρώπους ἀδικώτατοι, ἀλλὰ καὶ περὶ θεοὺς ἀσεβέστατοι. Ὑμῶν μέντοι, ἔφη, ὦ ἄνδρες καλοὶ κἀγαθοί, θαυμάζω, εἰ μὴ βοηθήσετε ὑμῖν αὐτοῖς, καὶ ταῦτα γιγνώσκοντες ὅτι οὐδὲν τὸ ἐμὸν ὄνομα εὐεξαλειπτότερον ἢ τὸ ὑμῶν ἑκάστου».	Ποιος πρωταγωνιστεί στην περίοδο αυτή; Υπογράμμισε το πρόσωπο με πράσινη γραμματοσειρά. Ποιες είναι οι μετοχές και τα ρήματα που αφηγούνται και αιτιολογούν τη δράση του; Υπογράμμισε τα ρήματα με κόκκινη γραμματοσειρά και τις μετοχές με πορτοκαλί. Ποια είναι η συντακτική λειτουργία κάθε μετοχής; Κατάγραψέ την. Στην περίοδο αυτή η αφήγηση συμπληρώνεται με προσδιορισμούς ομοιόπτωτους και ετερόπτωτους. Χρωμάτισε τους ομοιόπτωτους προσδιορισμούς  με γαλάζια γραμματοσειρά και τους ετερόπτωτους με μωβ.	Γράψε έναν πλαγιότιτλο που αποδίδει το νόημα της περιόδου
[54] Ἐκ δὲ τούτου ἐκέλευσε μὲν ὁ τῶν τριάκοντα κῆρυξ τοὺς ἕνδεκα ἐπὶ τὸν Θηραμένην· ἐκεῖνοι δὲ εἰσελθόντες σὺν τοῖς ὑπηρέταις, ἡγουμένου αὐτῶν Σατύρου τοῦ θρασυτάτου τε καὶ ἀναιδεστάτου, εἶπε μὲν ὁ Κριτίας· «Παραδίδομεν ὑμῖν, ἔφη, Θηραμένην τουτονὶ κατακεκριμένον κατὰ τὸν νόμον.	Στην περίοδο αυτή γίνεται λόγος για την … Χρωμάτισε με πράσινο την κατάλληλη λέξη. Υπάρχει επίσης μια λέξη που δηλώνει συμφωνία. Υπογράμμισέ την με πορτοκαλί γραμματοσειρά. Τι είναι γραμματικά η λέξη αυτή; Υπάρχει ακόμα ένας χρονικός προσδιορισμός. Χρωμάτισέ τον με μωβ γραμματοσειρά.	Γράψε έναν πλαγιότιτλο που αποδίδει το νόημα της περιόδου
[55] Ὑμεῖς δὲ λαβόντες καὶ ἀπαγαγόντες οἱ ἕνδεκα οὗ δεῖ τὰ ἐκ τούτων πράττετε». Ὡς δὲ ταῦτα εἶπεν, εἷλκε μὲν ἀπὸ τοῦ βωμοῦ ὁ Σάτυρος, εἷλκον δὲ οἱ ὑπηρέται. ὁ δὲ Θηραμένης ὥσπερ εἰκὸς καὶ θεοὺς ἐπεκαλεῖτο καὶ ἀνθρώπους καθορᾶν τὰ γιγνόμενα. Ἡ δὲ βουλὴ ἡσυχίαν εἶχεν, ὁρῶσα καὶ τοὺς ἐπὶ τοῖς δρυφάκτοις ὁμοίους Σατύρῳ καὶ τὸ ἔμπροσθεν τοῦ βουλευτηρίου πλῆρες τῶν φρουρῶν, καὶ οὐκ ἀγνοοῦντες ὅτι ἐγχειρίδια ἔχοντες παρῆσαν.	Ποια ρήματα διαγράφουν την κατάσταση προ της  εκτέλεσης του Θηραμένη; Υπογράμμισέ τα με κόκκινη γραμματοσειρά καθώς και τα αντικείμενά τους. Ποια είναι τα υποκείμενα των ρημάτων αυτών; Υπογράμμισέ τα με πράσινη γραμματοσειρά. Να εντοπίσεις με μωβ γραμματοσειρά τους παράγοντες που υπαγόρευσαν τη στάση της Βουλής.	Γράψε έναν πλαγιότιτλο που αποδίδει το νόημα της περιόδου
[56] Οἱ δ’ ἀπήγαγον τὸν ἄνδρα διὰ τῆς ἀγορᾶς μάλα μεγάλῃ τῇ φωνῇ δηλοῦντα οἷα ἔπασχε. Λέγεται δ’ ἓν ῥῆμα καὶ τοῦτο αὐτοῦ. Ὡς εἶπεν ὁ Σάτυρος ὅτι οἰμώξοιτο, εἰ μὴ σιωπήσειεν, ἐπήρετο·« Ἂν δὲ σιωπῶ, οὐκ ἄρ’, ἔφη, οἰμώξομαι;» καὶ ἐπεί γε ἀποθνῄσκειν ἀναγκαζόμενος τὸ κώνειον ἔπιε, τὸ λειπόμενον  ἔφασαν ἀποκοτταβίσαντα εἰπεῖν αὐτόν· «Κριτίᾳ τοῦτ’ ἔστω τῷ καλῷ». Καὶ τοῦτο μὲν οὐκ ἀγνοῶ, ὅτι ταῦτα ἀποφθέγματα οὐκ ἀξιόλογα, ἐκεῖνο δὲ κρίνω τοῦ ἀνδρὸς ἀγαστόν, τὸ τοῦ θανάτου παρεστηκότος μήτε τὸ φρόνιμον μήτε τὸ παιγνιῶδες ἀπολιπεῖν ἐκ τῆς ψυχῆς.	Ποια ρήματα διαγράφουν την κατάσταση προ της  εκτέλεσης του Θηραμένη; Υπογράμμισέ τα με κόκκινη γραμματοσειρά καθώς και τα αντικείμενά τους. Ποια είναι τα υποκείμενα των ρημάτων αυτών; Υπογράμμισέ τα με πράσινη γραμματοσειρά. Σε ποια σημεία της παραγράφου φαίνεται το παιγνιώδες ύφος αντιμετώπισης της ποινής του από τον  Θηραμένη λίγο πριν το τέλος, ήταν τέτοια η στάση του εξαρχής; Χρωμάτισε με μωβ χρώμα.	Γράψε έναν πλαγιότιτλο που αποδίδει το νόημα της περιόδου

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.Μπορείς να πεις σε ποιους γραμματικούς χρόνους βρίσκονται τα ρήματα της ενότητας; Προσπάθησε να αιτιολογήσεις τις επιλογές αυτές του ιστορικού.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

2.Παρακάτω δίνεται ένας δίστηλος πίνακας. Στην αριστερή στήλη δίνεται το κείμενο, όπως το έγραψε ο ιστορικός. Η δεξιά είναι κενή. Θα μεταφέρεις (με αντιγραφή – επικόλληση) το κείμενο στη δεξιά στήλη, αλλάζοντας μόνο το χρόνο των ρημάτων σε ενεστώτα. Παρατηρείς κάποια αλλαγή στο ύφος του κειμένου; Αν ναι, προσπάθησε να την προσδιορίσεις.

[54] Ἐκ δὲ τούτου ἐκέλευσε μὲν ὁ τῶν τριάκοντα κῆρυξ τοὺς ἕνδεκα ἐπὶ τὸν Θηραμένην· ἐκεῖνοι δὲ εἰσελθόντες σὺν τοῖς ὑπηρέταις, ἡγουμένου αὐτῶν Σατύρου τοῦ θρασυτάτου τε καὶ ἀναιδεστάτου, εἶπε μὲν ὁ Κριτίας· «Παραδίδομεν ὑμῖν, ἔφη, Θηραμένην τουτονὶ κατακεκριμένον κατὰ τὸν νόμον.

[55] Ὑμεῖς δὲ λαβόντες καὶ ἀπαγαγόντες οἱ ἕνδεκα οὗ δεῖ τὰ ἐκ τούτων πράττετε». Ὡς δὲ ταῦτα εἶπεν, εἷλκε μὲν ἀπὸ τοῦ βωμοῦ ὁ Σάτυρος, εἷλκον δὲ οἱ ὑπηρέται. ὁ δὲ Θηραμένης ὥσπερ εἰκὸς καὶ θεοὺς ἐπεκαλεῖτο καὶ ἀνθρώπους καθορᾶν τὰ γιγνόμενα. Ἡ δὲ βουλὴ ἡσυχίαν εἶχεν, ὁρῶσα καὶ τοὺς ἐπὶ τοῖς δρυφάκτοις ὁμοίους Σατύρῳ καὶ τὸ ἔμπροσθεν τοῦ βουλευτηρίου πλῆρες τῶν φρουρῶν, καὶ οὐκ ἀγνοοῦντες ὅτι ἐγχειρίδια ἔχοντες παρῆσαν.

3. Γράψε τώρα μία παράγραφο (80-120 λέξεις) διατυπώνοντας την κρίση σου για τον Ξενοφώντα ως ιστορικό αφηγητή. Μπορείς να συμβουλευτείς και τα ερμηνευτικά σχόλια του σχολικού βιβλίου  καθώς και τα θέματα για συζήτηση.

4. Να ερευνήσεις στο διαδίκτυο και άλλες δίκες παρωδία σαν του Θηραμένη.

5. Ποιο αρχαιοελληνικό παιχνίδι εντοπίζεται στην παράγραφο 56. Να ερευνήσεις στο διαδίκτυο τους κανόνες του και εντόπισε άλλα παιχνίδια της εποχής.

6. Να αντιπαραβάλλεις τη στάση του Κριτία και του Θηραμένη.

7. Στα  Θέματα για συζήτηση να παρατηρήσετε το σχέδιο της Αγοράς των Αθηνών. Ποια εντύπωση δημιουργείται για τις σχέσεις θρησκευτικής και πολιτικής ζωής; Υπάρχουν παρόμοιες σχέσεις στην σύγχρονη εποχή; Να ερευνήσετε στο διαδίκτυο για τα  μέρη της αγοράς.

8. Ποιους άλλους από την αρχαία Ελλάδα γνωρίζετε που καταδικάσθηκαν σε θανατική ποινή και πέθαναν με κώνειο;